Mơ hay giấc mơ là những trải nghiệm, ảo tưởng trong trí óc khi chúng ta ngủ say. Các sự việc trong giấc mơ thường không thể xảy ra, hoặc không giống với thực tế. Vậy giấc mơ thực ra là gì?
GIẤC MƠ LÀ GÌ?
Giấc mơ, hay những trạng thái tưởng tượng khi chúng ta ngủ, là những hành vi không thể kiểm soát được trong tâm trí của chúng ta. Trong thế giới giấc mơ, những sự kiện thường diễn ra một cách kỳ lạ, không tương tự như thế giới thực tế. Chúng thường là những trải nghiệm mà chủ thể không thể điều khiển được và thường mang đến những hình ảnh, ý tưởng, hoặc cảm xúc mà chúng ta không may mắn có thể quên khi tỉnh giấc.
Nhiều giả thuyết đã được đưa ra để giải thích tại sao chúng ta mơ, nhưng vẫn chưa có câu trả lời chính xác. Một số nhà nghiên cứu cho rằng giấc mơ chỉ là những hoạt động tình cơ của não bộ khi chúng ta đang ngủ. Trong khi đó, có những quan điểm cho rằng giấc mơ có thể đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe tinh thần, cảm xúc và thể chất của chúng ta.
Sigmund Freud, một nhà nghiên cứu hàng đầu trong lĩnh vực tâm lý, đã đặt ra quan điểm rằng giải thích giấc mơ có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn về các khía cạnh vô thức của tâm trí con người. Ông mô tả giấc mơ như một cửa sổ mở ra đến những bí ẩn tiềm ẩn trong tâm hồn và nhấn mạnh tính quan trọng của giấc mơ trong việc khám phá sâu sắc về bản chất của con người.
TẠI SAO CHÚNG TA MƠ? CÁCH GIẢI MÃ GIẤC MƠ CỦA BẠN
Giấc mơ, mặc dù khó có thể định nghĩa chính xác, thường được mô tả như những trải nghiệm tưởng tượng, hình ảnh, và sự kiện mà tâm trí chúng ta tạo ra trong khi đang ngủ. Chúng có thể biến đổi từ những hình ảnh nhạt nhòa và thoáng qua đến những trải nghiệm sống động và ảo diệu, ảnh hưởng đến cảm xúc của chúng ta như niềm vui, buồn bã, hoặc sợ hãi. Đôi khi, giấc mơ có thể rất khó hiểu, nhưng cũng có những giấc mơ rõ ràng và có thứ tự logic, khiến người nằm mơ có thể cảm nhận được ranh giới mong manh giữa thế giới thực và thế giới giấc mơ.
Theo nghiên cứu khoa học, giấc mơ thường xuyên xuất hiện trong giai đoạn giấc ngủ REM, nơi mà hoạt động não bộ đạt đến mức cao. Mặc dù giấc mơ có thể xảy ra ở bất kỳ giai đoạn nào của giấc ngủ, nhưng giấc ngủ REM thường được liên kết chặt chẽ với những trải nghiệm mơ ví dụ như hình ảnh sắc nét, hoạt động mắt nhanh, và hoạt động não bộ tăng cao.
Sigmund Freud, cha đẻ của phân tâm học, đã đề xuất một lý thuyết về giấc mơ trong cuốn sách “Diễn giải những giấc mơ” và “Tâm lý học giấc mơ”. Ông nhấn mạnh rằng giấc mơ là kết quả của những ước muốn vô thức, những mong muốn tiềm ẩn mà chúng ta có thể không nhận biết trong tâm trí hàng ngày. Theo Freud, giấc mơ là cách tâm thức biểu hiện những mong muốn cấm kỵ hoặc khó chấp nhận trong mối quan hệ và xã hội.
Trong quá khứ, người Hy Lạp và La Mã thậm chí tin rằng giấc mơ có thể chứa đựng lời tiên tri ở một góc độ nhất định. Tuy nhiên, khoa học hiện đại đã chứng minh rằng giấc mơ không nhất thiết mang lại ý nghĩa hay dự báo. Thay vào đó, chúng thường được giải thích là kết quả của các xung điện não kéo lựa những suy nghĩ và hình ảnh ngẫu nhiên từ ký ức của chúng ta khi chúng ta ngủ.
Mặc dù những gì chúng ta trải nghiệm trong giấc mơ có thể không phản ánh sự hiện thực, nhưng cảm xúc mà chúng ta trải qua trong giấc mơ thường là đặc biệt mạnh mẽ và thực tế. Cảm giác vui sướng, hưng phấn, buồn bã, thất vọng, sợ hãi… tất cả những trạng thái cảm xúc này có thể ảnh hưởng sâu sắc đến tâm trạng của chúng ta khi thức dậy.
Những cảm xúc này thường là động lực cho sự quan tâm và tìm hiểu về ý nghĩa giấc mơ. Trong khi một số người coi giấc mơ chỉ là sự kết hợp ngẫu nhiên của các khả năng tưởng tượng và mảnh ghép ký ức, thì có người khác tin rằng giấc mơ mang lại thông điệp, dự báo, hoặc thậm chí là những hiểu biết sâu sắc về tâm lý và tình hình cá nhân.
HÀNH TRÌNH GIẢI MÃ NHỮNG GIẤC MƠ
Suốt nhiều thế kỷ, con người đã cố gắng giải thích những giấc mơ bằng cách liên kết chúng với những hiện tượng ngoại lai hoặc nhận thức chúng như là thông điệp từ thế giới tâm linh. Điều này thể hiện sự tìm kiếm ý nghĩa và dự báo trong những trạng thái tâm lý đặc biệt như giấc mơ.
Nhiều giấc mơ cũng được xem là lời tiên tri, hay mang theo ý nghĩa quyết định, đóng vai trò thay đổi lịch sử. Theo bộ sử “Historiai” của nhà sử học Herodotos, Hoàng đế Cyrus Đại Đế từng thấy trong giấc chiêm bao viễn cảnh con của thống soái Hystaspes là Darius sẽ lên ngôi Hoàng đế của Đế quốc Ba Tư cường thịnh. Ông đã vô cùng sợ hãi và đưa ra những quyết định thiếu sáng suốt. Rốt cuộc, Cyrus Đại Đế bị Nữ hoàng Tomyris đánh bại trong một trận đánh kịch liệt, và thế rồi Darius I đã lên ngôi Hoàng đế Ba Tư, đúng như điều mà Cyrus “nhìn thấy”.
Một lần khác, Hoàng đế Xerxes I của Đế quốc Ba Tư từng nằm mơ thấy một con ma, cảnh báo nhà vua sẽ hứng chịu số phận bi thảm nếu không thân chinh đánh Hy Lạp. Hôm sau, Xerxes I lập tức thân chinh điều động binh mã tinh nhuệ đánh Hy Lạp để rồi cuộc Chiến tranh Hy Lạp – Ba Tư lần thứ hai bùng nổ.
Hay như trong đêm trước trận chiến quyết định tại cầu Milvian giữa hai Hoàng đế La Mã là Constantinus I Đại Đế và Maxentius, Constantinus I Đại Đế nằm mộng thấy Chúa Giê-su hiện lên với cây Thánh giá, khuyên ông nên cho các chiến binh vẽ hình Thánh giá lên tấm khiên của họ.
Khi tỉnh dậy, ông được các giáo sĩ Ki-tô giáo lý giải rằng nhà vua đã tận mắt nhìn thấy Đức Ki-tô. Đây được xem là biểu hiện của sự bất hủ và chiến thắng trước cái chết. Thế rồi, trong trận đánh ở cầu Milvian, Hoàng đế Constantinus I Đại Đế thân chinh kéo binh mã tinh nhuệ xông lên đại phá tan nát quân địch, khiến Hoàng đế Maxentius bại vong, nhờ đó cuộc nội chiến La Mã kết thúc.
Là bí ẩn vĩ đại của nhân loại suốt hàng nghìn năm, nghiên cứu khoa học về những giấc mơ bắt đầu từ những năm cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, khi các nhà khoa học như Sigmund Freud và Carl Jung cùng nhau “xắn tay áo” để tìm hiểu về những gì xảy ra trong não bộ của con người.
Sigmund Freud, người đi đầu trong phong trào này, đưa ra lý thuyết về những giấc mơ như là biểu hiện của những ước muốn bị kìm nén, chưa được giải quyết. Theo ông, giấc mơ là cách tâm thức giải phóng những khao khát tiềm ẩn và mang lại những ý nghĩa tâm lý sâu sắc.
Carl Jung, người theo học và là cộng sự của Freud, cũng đưa ra giả thuyết về ý nghĩa của giấc mơ, nhưng theo hướng khác. Ông tin rằng giấc mơ có thể giúp con người trưởng thành và hiểu rõ chính bản thân mình, mang theo những thông điệp sâu sắc về tâm lý và tâm hồn.
Tuy nhiên, do những giới hạn về công nghệ thời kỳ đó, Sigmund Freud và Carl Jung không thể có cái nhìn chuyên sâu và chính xác hơn về giấc mơ. Ngày nay, nhờ sự tiến bộ của công nghệ hình ảnh não bộ, các nhà nghiên cứu có thể quan sát và nghiên cứu giấc mơ một cách chi tiết hơn, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về khoa học của những giấc mơ và tâm lý con người.
Vào thập niên 1950, sự khám phá về giấc ngủ REM (sự di chuyển nhanh của mắt) đã đánh dấu một bước tiến đáng kể trong nghiên cứu về giấc mơ. Việc này liên quan chặt chẽ đến việc xuất hiện các giấc mơ sống động và hấp dẫn. Không chỉ con người, mà cả động vật có vú khác như mèo cũng được biết đến là kinh nghiệm giấc mơ.
Nhờ vào các nhà tâm lý học tiến hóa, giả thuyết về mục đích của giấc mơ đã trở nên phổ biến. Họ đề xuất rằng giấc mơ có thể là một cơ chế bảo vệ sinh học cổ đại, tương tự như tiềm thức, nhằm cung cấp lợi thế tiến hóa. Theo giả thuyết này, giấc mơ giúp tăng cường khả năng nhận thức và phản ứng trước các mối đe dọa tiềm ẩn bằng cách mô phỏng và lặp lại các sự kiện đe dọa. Tuy nhiên, mặc dù có những giả thuyết này, việc tìm ra bằng chứng cụ thể và hữu hình để minh chứng cho mục đích của giấc mơ vẫn là một thách thức.
Tobie Nathan, Giáo sư tâm lý học lâm sàng tại Đại Học Paris 8 và tác giả cuốn sách “Những bí mật trong giấc mơ của bạn” (Les secrets de vos rêves), đưa ra quan điểm rằng trong giai đoạn giấc ngủ nghịch (paradoxal), khi cơ tạm thời bị liệt, bộ não trở nên hoạt động mạnh mẽ và đôi mắt bắt đầu di chuyển nhanh, quay quanh trong mọi hướng.
Theo GS. Nathan, đây là giai đoạn mà bộ não thu thập hình ảnh, cảm giác, và từ ngữ, sau đó kết hợp chúng để tạo ra những sáng tác mới. Ông giải thích rằng giấc mơ cố gắng giải đáp những câu hỏi mà chúng ta đặt ra, tương tự như dự báo vì chúng ta cố dự đoán những điều có thể xảy ra trong tương lai của chúng ta.
NHỮNG BIẾN THỂ KỲ LẠ CỦA GIẤC MƠ
Nếu chỉ là những câu chuyện và hình ảnh xuất hiện trong khi ngủ, giấc mơ đã không kỳ lạ và khó hiểu đến vậy. Theo các nhà nghiên cứu, cách mà giấc mơ tự “xử lý” trong mỗi tình huống và đối với những người khác nhau lại có “kiểu mơ” khác nhau đã làm phong phú cho đề tài này.
Có những người có xu hướng nói mớ (hay nói mơ) khi ngủ. Đôi khi, những lời nói này giống như đang gọi một ai đó, nhưng cũng có khi là tiếng rên la, tiếng hét. Theo lý giải, đây là những rối loạn thường xảy ra ở thời điểm chuyển giao giữa các giai đoạn giấc ngủ, như đang thức chuyển sang ngủ, hay từ trạng thái ngủ chập chờn chuyển sang trạng thái giấc ngủ REM.
Cũng có trường hợp đặc biệt khi người mơ đứng dậy và di chuyển trong vô thức. Đây là tình trạng mộng du, xảy ra ở một số người đang ở giữa giai đoạn ngủ say và giai đoạn chuẩn bị thức giấc. Điều kỳ lạ là người bị mộng du không thể phản ứng lại các sự kiện xảy ra và không thể nhớ được chúng.
“Một hiện tượng kỳ lạ khác gọi là ‘Deja Vu’, bắt nguồn từ tiếng Pháp, có nghĩa ‘đã từng xảy ra’. Đây là cảm giác xuất hiện khi một sự kiện nào đó diễn ra và bạn cho rằng nó đã xảy ra trong quá khứ.
Có rất nhiều giả thuyết được đặt ra, nhưng các nhà khoa học lý giải khi một khoảnh khắc mới xuất hiện, sự trì hoãn trong quá trình xử lý thông tin có thể khiến não bộ phân loại những dữ kiện mới lại thành ký ức. Điều này nghĩa là bạn sẽ có cảm giác như não mình đang ‘vẽ lại’ điều gì đó trong quá khứ, và có thể xuất hiện từ trong giấc mơ.
Điều kỳ lạ về giấc mơ đó là chúng dường như luôn ‘né tránh’ khi chúng ta cố gắng nhớ lại vào lúc tỉnh dậy. Cho đến nay, các nhà nghiên cứu vẫn không biết chắc chắn tại sao giấc mơ lại dễ bị lãng quên đến thế. Có lẽ, bộ não con người được thiết kế để quên đi giấc mơ bởi vì nếu con người nhớ tất cả những giấc mơ của mình, họ có thể không thể phân biệt giữa giấc mơ với hiện thực.”
Giấc mơ là một đề tài phi thực tế đối với các nhà khoa học, vì bản chất của chúng không phải là ý thức chủ quan ngoài những hồi ức mơ hồ và không đáng tin cậy. Do đó, theo lời khuyên của các nhà khoa học và nhà tâm lý học, không nên quá tin vào những giấc mơ của mình, dù chúng có thể trở nên thuyết phục như thế nào đi chăng nữa.
Ở một số quốc gia châu Phi như Guinea và Burundi, thầy giải mộng được thường xuyên tìm đến để nhận lời khuyên khi ai đó có một giấc mơ. Tuy nhiên, thay vì giải thích ý nghĩa giấc mơ, họ thường đưa ra các biện pháp cụ thể như điều chỉnh chế độ ăn uống, nghỉ ngơi, sinh hoạt và uống thuốc an thần. Cách tiếp cận này được xem là phù hợp hơn với bản chất của giấc mơ, vốn vẫn là những bí ẩn mà nhân loại chưa thể giải đáp trọn vẹn.